رنج نامه قطب سیب زمینی نصف دنیا - وبلاگ مونوپاد

به گزارش وبلاگ مونوپاد، به گفته یک فعال محیط زیست فرصت زیادی برای اصلاح رویه های ناکارآمد در عرصه کشاورزی و گذار به کشاورزی پایدار نداریم. شرایط بارش ها نامناسب و شرایط دشت ها عمدتا بحرانی است و حفظ منابع آب و خاک در عین تأمین معیشت کشاورزان و تأمین امنیت غذایی به تغییرات اساسی در شیوه مدیریت منابع طبیعی از سوی دولت ها وابسته خواهد بود و امیدواریم شروع این اصلاحات جدی را در دولت سیزدهم ببینیم.

به گزارش وبلاگ مونوپاد، روزنامه شرق نوشت: حوضه آبریز زاینده رود آینه تمام نمای همه نقاط ضعف و قوت مدیریت منابع طبیعی، از جمله آب و نیز مدیریت کشاورزی در کشور و منطقه فریدن اصفهان. در غرب این استان قطب فراوری سیب زمینی و پیاز در حوضه زاینده رود است. منطقه ای که نامش زمانی برند سیب زمینی اصفهان و ایران بود و شرایط امروز آن به لحاظ زیست محیطی و اقتصاد کشاورزی شنماینده تر از هر زمان دیگر است. پای صحبت کشاورزان و کارشناسان می نشینیم تا مشت نمونه خرواری از مصادیق ناکارآمدی مالی که معیشت کشاورزان و محیط زیست کشور را با چالش های جدی روبرو ساخته است، مرور کنیم.

از کاهش مصرف آب تا تنظیم عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی؛ همه کارنمودهای اصلاح الگوی کشت

عباس رحیمی، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی شهرستان فریدن، تأمین نشدن به موقع نهاده های فراوری از جمله کود و نبود بازار مناسب فروش در زمان برداشت را از مهم ترین چالش های سیب زمینی کاران فریدن می داند. او با اشاره به این که زمانی سیب زمینی با نام فریدن شناخته می شد ولی با افزایش فراوری در بعضی از دیگر استان ها نظیر اردبیل و همدان، برند فریدن در حاشیه قرار گرفته است، ادامه می دهد: سیب زمینی فریدن زمانی قابل عرضه به بازار است که بازار تا حد زیادی با سیب زمینی فراوریشده در سایر منطقه ها اشباع شده است و اکنون چند سالی است که ما با مشکل فروش روبرویم.

رحیمی با اشاره به لزوم اصلاح الگوی کشت با درنظرداشتن تک محصولی بودن کشاورزی منطقه که عمدتا شامل فراوری سیب زمینی و پیاز است از ضرورت متناسب سازی عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی فراوریی در منطقه با برنامه ریزی برای اصلاح الگوی کشت می گوید. او با یادآوری این که در حال حاضر خرید تضمینی هم برای این محصول وجود ندارد و برنامه ریزی مشخصی هم برای اجرای الگوی کشت جایگزین در منطقه صورت نگرفته است، خلأ این برنامه ریزی مالی در این زمینه را بسیار محسوس می داند.

در همین رابطه محسن مرادی، کارشناس جغرافیای انسانی و آمایش و فعال محیط زیست، با تأکید بر لزوم اصلاح الگوی کشت در سطح کشور و در ابعاد کوچک تر در حوضه زاینده رود می گوید: کشاورزی خرده مالکی یکی از موانع اصلاح واقعی الگوی کشت است و تا زمانی که به حداقل هایی از یکپارچه سازی اراضی خرده مالکی و مدیریت و بهره برداری از اراضی کشاورزی در قالب تعاونی ها نرسیم، بعید است هر برنامه ریزی ای در این مورد به نتیجه مطلوب برسد.

این فعال محیط زیست با اشاره به شرایط دشت های حوضه زاینده رود می گوید: در حال حاضر تمامی دشت های حوضه زاینده رود و حوضه دریاچه نمک در استان اصفهان درگیر فرونشست هستند و از جمله این دشت ها، دشت دامنه فریدن است.

او با یادآوری این که این مسائل کمابیش گریبانگیر همه دشت ها و محدوده های مطالعاتی کشور است، می افزاید: جدا از دغدغه های مالی کشاورزان در مورد ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی، اصلاح الگوی کشت برای کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی و نجات دشت ها لازم است و وزارت جهاد کشاورزی باید به برنامه ریزی مؤثر در این مورد شتاب دهد.

او با اشاره به ظرفیت فراوری گیاهان دارویی در غرب حوضه زاینده رود ادامه می دهد: اخیرا بسته راهکارهایی برای احیای زاینده رود با مشارکت دستگاه های ذی ربط در استان اصفهان تدوین شده است که کاهش برداشت آب در این حوضه آبریز را مد نظر قرار داده و یکی از راهبردهای عملیاتی آن باید همین اصلاح الگوی کشت باشد و در این زمینه توجه به بالادست و پایین دست حوضه های آبریز، به یک مقدار ضرورت دارد.

در همین حال مظاهر امینی، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان فریدن، با اشاره به این که سطح زیر کشت سیب زمینی در فریدن از 9 هزار هکتار به سه هزار هکتار در سال های اخیر کاهش یافته، این کاهش را بر اساس راهبرد اصلاح الگوی کشت می داند و می گوید: با این سطح زیر کشت حدود 85 هزار تن سیب زمینی در شهرستان و در استان های مجاور نیز حدود 40 هزار تن سیب زمینی به وسیله کشاورزان منطقه فراوری و در همین شهرستان انبار می گردد.

او با بیان این که در حال حاضر ظرفیت سردخانه ای شهرستان حدود 22 هزار تن است، ظرفیت مطلوب را حدود 200 هزار تن می داند و ادامه می دهد: هشت هزار بهره بردار کشاورزی در شهرستان وجود دارند که در این میان، حدود دو هزار کشاورز عمده کار در عرصه فراوری سیب زمینی مشغول هستند.

سیدحسن موسوی، یکی از کشاورزان عمده کار سیب زمینی در فریدن، در ارتباط با نبود برنامه ریزی برای اصلاح الگوی کشت و تنظیم بازار می گوید: مسائل فراوری سیب زمینی در فریدن مربوط به یک سال و دو سال نیست و حداقل 20 سال است درگیر این مسائل هستیم و هیچگاه در این مدت عرضه و تقاضای این محصول همخوانی نداشته است.

او بعلاوه بزرگ ترین مشکل این بخش را سوءمدیریت و نبود برنامه ریزی برای تنظیم عرضه و تقاضا می داند و می گوید: ادامه فعالیت کشاورزی با این عدم برنامه ریزی و هزینه های بالای تأمین نهاده های فراوری برای کشاورزان به صرفه نیست و در برترین حالت فقط ممکن است حداقل های معیشت آنها را تأمین کند و بسیاری از کشاورزان خرده مالک ناچار به ترک فعالیت شده اند.

او با اشاره به نمونه های متعدد از تبدیل محصولات کشاورزی به غذای دام یا ازبین رفتن آنها در منطقه ها مختلف کشور و در عین حال قیمت بالای همان محصولات کشاورزی در بازارهای مصرف داخلی، این پدیده را نشانه شاخص عدم مدیریت عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی در سطح کشور می داند و می افزاید: وقتی برنامه ریزی درستی وجود ندارد کشاورز به تشخیص خود به کاشت محصولات با ارزش افزوده یا قیمت بالاتر جذب می گردد؛ در حالی که پس از برداشت محصول تقاضای بازار یا قیمت گذاری به گونه ای تغییر نموده است که محاسبات قبلی درست از آب درنمی آید و نهایتا کشاورز متضرر می گردد.

تعاونی های توانمند و صنایع تبدیلی، حلقه مفقوده اقتصاد کشاورزی

دبیر نظام صنفی کشاورزی شهرستان فریدن با یادآوری توسعه محدود صنایع تبدیلی کشاورزی در شهرستان فریدن، به فعالیت تعدادی معدود از صنایع بسته بندی و فراوری چیپس سیب زمینی اشاره می نماید و توسعه صنایع تبدیلی را در بهبود شرایط فراورینمایندگان سیب زمینی مؤثر می داند. او بعلاوه در پاسخ به پرسش شرق در ارتباط با مساعدت سازمان توسعه تعاون روستایی و بانک ها برای توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی در شهرستان فریدن می گوید: متأسفانه در این مورد اقدام خاصی را شاهد نبوده ایم اما با همکاری اداره ترویج جهاد کشاورزی و نظام صنفی کشاورزی شهرستان دوره هایی آموزشی برای ترویج فعالیت کشاورزان در قالب تعاونی ها انجام پذیرفته است و با بانک ها نیز درباره تخصیص وام های اقتصاد مقاومتی به این منظور گفت وگوهایی صورت گرفته است و چهار یا پنج پروانه نیز برای صنایع تبدیلی این بخش صادر شده اما با شرایط مطلوب در حوزه صنایع تکمیلی همچنان فاصله قابل ملاحظه ای داریم که اقدامات جدی تری را از سوی مسئولان امر می طلبد.

مرادی، فعال محیط زیست، در ارتباط با توسعه صنایع تبدیلی معتقد است توسعه این صنایع باید در خدمت توانمندسازی کشاورزان به لحاظ مالی و معیشتی باشد. او ادامه می دهد: امروز بیش از آن که شاهد تقویت تعاونی های کشاورزی برای ورود به صنایع تبدیلی باشیم، شاهد تشویق بخش خصوصی به ورود به این حوزه هستیم. در چنین شرایطی ارزش افزوده باز به جیب غیرکشاورزان خواهد رفت و وابستگی معیشتی کشاورز به منابع طبیعی از جمله آب کمتر نخواهد نشد.

این فعال محیط زیست خاطرنشان می نماید: توسعه صنایع تبدیلی نباید به توسعه کشاورزی و سطح زیرکشت در منطقه ها درگیر تنش آبی منتهی گردد یا به توسعه ناپایدار دامن بزند و همه این موارد را باید پیش از برنامه ریزی برای توسعه صنایع تبدیلی در منطقه ها مختلف کشور، مد نظر قرار داد.

بذر و سموم؛ ضرورت کنترل کیفی و فعالیت های ترویجی برای آموزش کشاورزان

رحیمی، دبیر نظام صنفی کشاورزی فریدن، می گوید: اخیرا اقداماتی در زمینه ارائه بذر اصلاح شده به کشاورزان منطقه از سوی جهاد کشاورزی صورت گرفته است اما همچنان در استفاده از بذر اصلاح شده و باکیفیت با مقدار ایده آل فاصله داریم و در نتیجه همچنان شاهد بروز آفات و کاهش کیفیت محصول در نتیجه آن هستیم.

او بعلاوه رعایت تناوب کاشت سیب زمینی و استفاده صحیح از سموم را در کنترل آفات مؤثر می داند و ابراز امیدواری می نماید با رعایت این اصول مسائل مربوط به آفات نباتی حل گردد. او درباره اقدامات ترویجی نظام صنفی کشاورزی فریدن در این خصوص می گوید: در حال حاضر دو کلینیک و چهار کارشناس ناظر با هماهنگی واحد حفظ نباتات به طور رایگان در خدمت کشاورزان منطقه هستند.

موسوی، کشاورز فریدنی، نیز با اشاره به این که در محموله های برگشتی سیب زمینی کشور گزارشی درباره وجود سیب زمینی فریدن در میان محموله ها داده نشده است، درباره حواشی مربوط به مرجوع شدن بعضی محصولات صادراتی کشاورزی مدعی است: هر چند ممکن است در مواردی محموله های صادراتی از کشور مسائل کیفی به لحاظ مقدار مصرف سموم یا سورتینگ داشته باشند اما عمدتا موانعی که در این سال ها بر سر راه صادرات ایجاد شده یا برای کاهش ارزش محصولات صادراتی از سوی کشورهای واردنماینده یا برای تنظیم بازار داخلی بوده است.

این کشاورز بعلاوه درباره کیفیت سموم کشاورزی می گوید: در بعضی موارد کشاورزان سمومی را خریداری می نمایند که کیفیت لازم را ندارد و به همین علت مجبور به استفاده مقدار بیشتری از سم می شوند که به لحاظ کیفی می تواند مسائلی برای محصولات کشاورزی ایجاد کند.

امینی، مدیر جهاد کشاورزی فریدن، نیز با ذکر فعالیت های ترویجی برای مطلع سازی کشاورزان، با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، احتیاج به سموم را به نسبت پایین و فراوری سیب زمینی و کاهو و پیاز را در فریدن با حداقل مصرف سموم شیمیایی می داند.

واسطه ها یکه تاز میدان توزیع

موسوی، کشاورز اهل فریدن، ضمن اشاره به تک محصولی بودن عمده کشاورزی منطقه می گوید: کشاورزان سیب زمینی کار همیشه در حال متضررشدن بوده اند اما نه می توانند این شغل را به کلی رها نمایند و نه با شرایط فعلی می توانند ادامه دهند.

او با اشاره به تأکید دولت بر حمایت از مصرف نماینده و کم توجهی به حمایت از فراورینمایندگان بخش کشاورزی می گوید: چنانچه دولت به همان مقدار که دغدغه قیمت برای مصرف نماینده را دارد به شرایط فراورینماینده هم توجه داشته باشد، بخش بزرگی از مسائل کشاورزان حل خواهد شد.

او ادامه می دهد: در حال حاضر فراورینماینده و مصرف نماینده هر دو در حال متضررشدن هستند و تنها واسطه ها از شرایط موجود بهره می برند.

این کشاورز فریدنی با یادآوری این که سازمان تعاون روستایی درخصوص شرایط فراوری و توزیع محصولات کشاورزی حمایت های لازم را از کشاورزان منطقه به عمل نیاورده است، می افزاید: فراورینمایندگان بخش کشاورزی هیچ گاه حمایت های لازم را دریافت ننموده اند و تعاونی ها نقشی را که باید، در عرصه توزیع محصولات کشاورزی، ایفا نمی نمایند.

قیمت گذاری دستوری؛ سیاستی بخشی نگر و ناکارآمد

موسوی، کشاورز اهل فریدن، بعلاوه با تأکید بر تمایل نداشتن کشاورزان به استفاده از تسهیلات بانکی می گوید: با توجه به نرخ بهره ای که در حال حاضر وجود دارد، استفاده از تسهیلات نفعی برای کشاورز ندارد.

او درباره شرایط خرید محصول از کشاورز هم می گوید: در سال های دورتر خرید تضمینی سیب زمینی انجام می شد؛ اما در حال حاضر خرید تضمینی وجود ندارد و با توجه به نرخ گذاری دستوری و غیرواقعی در فرآیند خرید تضمینی تمایل چندانی هم از سوی کشاورزان برای فروش به این صورت وجود ندارد.

این کشاورز بعلاوه جلوگیری از صادرات محصولات کشاورزی با هدف کاهش قیمت در بازار داخل را روشی آسیب زا برای فراورینماینده می داند.

درباره این موضوع، مرادی، فعال محیط زیست، می گوید: آن چه کشاورز و محیط زیست از آن رنج می برند، نبود رویکرد سیستماتیک به حل مسائل در عرصه کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست است. مداخلات دستوری در فرآیند قیمت گذاری محصولات کشاورزی یا اعمال سیاست های لحظه ای و سلیقه ای درخصوص صادرات یا منع آن و دیگر تصمیماتی که بدون مشارکت مؤثر ذی نفعان در این حوزه اتخاذ و ابلاغ می گردد، در چارچوب نبود نگرش جامع و سیستمی به اقتصاد کشاورزی و محیط زیست قابل تفسیر است و باید مدیران ما به این نتیجه رسیده باشند که در حوزه اقتصاد کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی نمی توانیم مسائل را به طور منفرد حل کنیم.

او می افزاید: بخشی از سیاست های غلط و دستوری نیز ناشی از وجود ساختارهای ناکارآمد یا معیوب در عرصه کشاورزی و منابع طبیعی است که قانون گذار باید در راستای اصلاح این ساختارها بکوشد.

چالش های کشاورزی سنتی

دبیر نظام صنفی کشاورزی شهرستان فریدن با اشاره به استفاده نکردن از کارشناسان در فرآیند فراوری به مواردی نظیر مصرف نادرست نهاده ها و آبیاری و کوددهی در زمان نامناسب به عنوان بعضی از اشکالات کشاورزی سنتی منطقه اشاره می نماید و ادامه می دهد: در سطح شهرستان عمده کشاورزی با آبیاری بارانی انجام می گردد و از این نظر مسائل آبیاری سنتی در این شهرستان نسبت به سایر منطقه ها کمتر است؛ هر چند در منطقه فریدن نیز شاهد افت سطح آب های زیرزمینی بوده ایم.

او رویکرد سنتی و تجربی به کشاورزی در منطقه را نیز از دیگر چالش های ارائه خدمات مشاوره ای و ترویجی به کشاورزان منطقه می داند. امینی، مدیر جهاد کشاورزی فریدن، در این زمینه می گوید: درصد بالایی از کشت در منطقه فریدن با سیستم های نوین انجام می گردد و شهرک گلخانه ای دامنه فریدن با 15 واحد واگذارشده و شش واحد در حال احداث، در حال بهره برداری است.

درباره کشاورزی سنتی، مرادی، فعال محیط زیست، با یادآوری این نکته که بخش کشاورزی بزرگ ترین مصرف نماینده منابع آب کشور است و با شرایط اقلیمی و محدودیت شدید منابع آب در کشور، کشاورزی سنتی دیگر برای سرزمین و کشاورزان به صرفه نیست، می گوید: از مهم ترین موانع حذف کشاورزی سنتی و جایگزینی آن با کشاورزی مدرن، قیمت مناسب آب و انرژی به ویژه در بخش کشاورزی است. طبیعتا وقتی قیمت آب و انرژی با واقعیت فاصله بسیار دارد، بسیاری از کشاورزان، روش های منسوخ و ناکارآمد را در کوتاه مدت به صرفه ارزیابی می نمایند؛ حال آن که این برآورد از هر نظر غلط است و نهایتا به متضررشدن کشاورز و محیط زیست منتهی می گردد.

این فعال محیط زیست با اشاره به حوضه زاینده رود ادامه می دهد: در طول دهه های اخیر شاهد توسعه ناپایدار کشاورزی در بالادست رودخانه زاینده رود بوده ایم که علت عمده آن نرخ غیرواقعی و بسیار مقرون به صرفه برق مورد استفاده برای پمپاژ آب از رودخانه بوده است. از طرفی در پایین دست این رودخانه نیز با برق مقرون به صرفه امکان پمپاژ حداکثری منابع آب تجدیدناپذیر زیرزمینی را فراهم نموده ایم که نتیجه هر دو مورد ایجاد بحران های عدیده زیست محیطی بوده است و این رویه نمی تواند ادامه داشته باشد.

او می افزاید: فرصت زیادی برای اصلاح رویه های ناکارآمد در عرصه کشاورزی و گذار به کشاورزی پایدار نداریم. شرایط بارش ها نامناسب و شرایط دشت ها عمدتا بحرانی است و حفظ منابع آب و خاک در عین تأمین معیشت کشاورزان و تأمین امنیت غذایی به تغییرات اساسی در شیوه مدیریت منابع طبیعی از سوی دولت ها وابسته خواهد بود و امیدواریم شروع این اصلاحات جدی را در دولت سیزدهم ببینیم.